Η Συμφωνία της Βάρκιζας

H προοπτική στρατιωτικής ενίσχυσης της βρετανικής παρουσίας στην Ελλάδα αποτέλεσε έναν πρόσθετο λόγο για την απόφαση του ΕΛΑΣ να επιστρέψει στις διαπραγματεύσεις και να αποδεχθεί μια νέα συμβιβαστική λύση. Η συμφωνία υπογράφτηκε στη Βάρκιζα το Φεβρουάριο του 1945 (ένα μήνα μετά την επίτευξη ανακωχής) και επαναλάμβανε τον όρο αφοπλισμού των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, με αντάλλαγμα τη γενική αμνηστία που υποσχέθηκε η κυβέρνηση Πλαστήρα για εγκληματικές πράξεις πολιτικού χαρακτήρα.

Ταυτόχρονα, ένα ακόμα πάγιο αίτημα της ηγεσίας του ΕΛΑΣ που είχε παραμεληθεί από την κυβέρνηση Παπανδρέου γινόταν αποδεκτό: η σύλληψη και τιμωρία όσων είχαν συμμετάσχει στα Τάγματα Ασφαλείας ή είχαν συνεργαστεί κατ' οποιονδήποτε τρόπο με τις δυνάμεις κατοχής και τις ψευδοκυβερνήσεις της περιόδου 1941-1944. Ο όρος αυτός είχε μεγάλη σημασία κυρίως για τη σύσταση των δυνάμεων της αστυνομίας και των ενόπλων δυνάμεων, αφού ο ΕΛΑΣ εξακολουθούσε να υποστηρίζει πως στις τάξεις τους υπήρχε μεγάλος αριθμός συνεργατών των αρχών κατοχής.

Όσο για το πολιτειακό ζήτημα, οι τριβές που είχαν προκληθεί κατά τη διάρκεια του 1944, με αφετηρία την άρνηση του βασιλιά να αποδεχτεί τον όρο του δημοψηφίσματος και την ενθάρρυνση της βρετανικής κυβέρνησης να τηρήσει αδιάλλακτη στάση, έδειχναν να απομακρύνονται με την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης. Η τοποθέτηση του αρχιεπισκόπου Αθηνών Δαμασκηνού ως αντιβασιλέα βρήκε σύμφωνη τόσο την ελληνική όσο και τη βρετανική κυβέρνηση, με σκοπό την εποπτεία του δημοψηφίσματος για την επιστροφή ή μη του Γεωργίου Β'. Η πορεία προς την πολιτειακή εξομάλυνση εμπεριείχε και την υπόσχεση διεξαγωγής τίμιων εκλογών το 1946.