Η οικογένεια, μαζί με τους προγόνους της που θάβονται κάτω από το χώρο των ανεξάρτητων οικιών, αποτελεί τη βασική κοινωνική ομάδα της κοινότητας και το φυσικό φορέα του νεολιθικού "οίκου". Στον "οίκο" και τα συμφραζόμενά του συνοψίζονται συμβολικά όλες οι πρακτικές και κοσμολογικές δραστηριότητες και επιδιώξεις της νεολιθικής οικογένειας που αφορούν την εξασφάλιση της ευημερίας, της γονιμότητας και της επιβίωσης.

Ο συμβολισμός της εξασφάλισης της ευημερίας του "οίκου" και κατ’ επέκταση του οικισμού διατρέχει όλα τα επίπεδα της καθημερινής ζωής, από την αρχιτεκτονική μέχρι την παραγωγή, και βρίσκει την έκφρασή του στη σφαίρα του μεταφυσικού. Στη Μέση Νεολιθική αναζητούνται ασφαλέστεροι τρόποι οικοδόμησης των κτισμάτων και καθιερώνεται η θεμελίωσή τους σε λίθινες κρηπίδες. Τα σπίτια ξαναχτίζονται στα ίδια σημεία ή με ελαφρώς διαφορετικό προσανατολισμό κατά περίπτωση, ενώ σε κάποιους οικισμούς (Σέσκλο) θεμελιώνονται σε χαμηλούς αναλημματικούς τοίχους.

Στην ίδια εποχή ανήκουν και τα περισσότερα πήλινα ομοιώματα σπιτιών που συνιστούν αφαιρετικές απεικονίσεις των κύριων χαρακτηριστικών των πραγματικών κτισμάτων, τα οποία ίσως χρησιμοποιούνταν σε τελετουργίες επίκλησης της εύνοιας των φυσικών δυνάμεων ή λειτουργούσαν ως προσφορές θεμελίωσης.

Οίκος και οικισμός, λοιπόν, αναπτύσσονται παράλληλα κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής σε σύνθετους πολιτισμικούς θεσμούς με συλλογικό περιεχόμενο. Ο οικισμένος χώρος, κέντρο παραγωγής και αποθήκευσης της τροφής και των υπόλοιπων μέσων εξασφάλισης της επιβίωσης αλλά και χώρος κατοίκησης των ζωντανών και των προγόνων, αποκτά πρωτεύουσα θέση στο σύστημα αξιών και την κοσμολογία του νεολιθικού ανθρώπου και το μοναδικό πεδίο συνάντησης κοινωνικής εμπειρίας και πρακτικής.