Λαοί και γλώσσες στο Πρώιμο Bυζάντιο
  Στους Πρώιμους Bυζαντινούς χρόνους, η ελληνική (στην Ανατολή) και η λατινική (στη Δύση) ήταν οι δύο γλώσσες της διοίκησης και του πολιτισμού. Την ελληνική μιλούσαν κατά παράδοση στην Ελλάδα και την Κύπρο, στα παράλια της Μικράς Ασίας και στη νότια ακτή της Κριμαίας. Ανατολικότερα, ήταν πολύ διαδεδομένη στις πόλεις που είχαν ιδρυθεί στη διάρκεια της ελληνιστικής κυριαρχίας, όπως στην Αντιόχεια, την Απάμεια, τη Σελεύκεια και τη Λαοδίκεια.
Αντίστοιχα, η λατινική ήταν η κυρίαρχη γλώσσα στην Ιταλία και στην κατά μεγάλο βαθμό εκρωμαϊσμένη βόρεια αφρικανική ακτή.
  Ωστόσο, στους Πρώιμους Bυζαντινούς χρόνους η αυτοκρατορία αποτελούσε επίσης ένα μωσαϊκό από χώρες και εθνότητες, όπου η πλειοψηφία των απλών ανθρώπων της υπαίθρου δε μιλούσε ούτε ελληνικά ούτε λατινικά. Το εσωτερικό της Μικράς Ασίας, για παράδειγμα, κατοικούνταν από αυτόχθονες λαούς που είχαν μετακινηθεί εκεί προ πολλού, όπως Κέλτες από τη Γαλατία ή Ιουδαίοι από τη Φρυγία και συνέχιζαν να μιλούν τη μητρική τους γλώσσα (φρυγική, κελτική, καππαδοκική, ισαυρική). Στα ανατολικά της Μικράς Ασίας είχαν εγκατασταθεί πληθυσμοί από καυκάσιους λαούς, μεταξύ των οποίων Αρμένιοι και Ίβηρες (σημερινοί Γεωργιανοί), που είχαν ισχυρό το αίσθημα της εθνικής ταυτότητας και μιλούσαν δική τους γλώσσα.
  Στα ανατολικά της Αρμενίας, στη συνοριακή περιοχή της Μεσοποταμίας, καθώς και στις περιοχές της Συρίας και της Παλαιστίνης, μιλούσαν κυρίως αραμαϊκές γλώσσες, όπως τη συριακή και την εβραϊκή.
Τα μόνιμα εγκατεστημένα και τα νομαδικά φύλα που ζούσαν στη Συρία και την Παλαιστίνη πολύ πριν την αραβική κατάκτηση του 7ου αιώνα, επίσης μιλούσαν τη μητρική τους γλώσσα. Πέρα από την έρημο της Παλαιστίνης απλωνόταν η γη της Αιγύπτου, όπου η αιγυπτιακή (κοπτική) ήταν η κυρίαρχη γλώσσα, με εξαίρεση την περίπτωση των λίγων ελληνικών "οχυρών", όπως η Αλεξάνδρεια, η Ναύκρατις και η Πτολεμαΐς, όπου ομιλούνταν κυρίως η ελληνική.
  Στη βόρεια Αφρική, οι τοπικές διάλεκτοι (βερβερική και υπολείμματα της αρχαίας Φοινικικής) συνυπήρχαν με τη λατινική της διοίκησης. Οι αυτόχθονες λαοί των Βαλκανίων, Ιλλυριοί στα δυτικά, Θράκες και Δακοί-Μυσοί στα ανατολικά, μιλούσαν αντίστοιχα την ιλλυρική και τη θρακική γλώσσα (ειδικότερα τη βεσσική).