H ψηφιδωτή διακόσμηση
  Το ψηφιδωτό, τεχνική κατά την οποία μικροί κύβοι από πέτρα ή γυαλί τοποθετούνται σε ένα στρώμα κονιάματος, ήταν ένας δημοφιλής τρόπος διακόσμησης των εσωτερικών χώρων στην ύστερη αρχαιότητα. Ψηφιδωτά δάπεδα σε σχηματισμούς "τάπητα" (μία κεντρική εικόνα περιβαλλόμενη από διακοσμητική ταινία) ήταν πρακτικά επιβεβλημένα αυτή την περίοδο. Φυτικά και ζωικά μοτίβα, σκηνές της καθημερινής ζωής, αρχιτεκτονικά τοπία και γεωμετρικές συνθέσεις ήταν οι πιο συνήθεις επιλογές στην εικονογραφία των ψηφιδωτών, που κοσμούσαν τις οικίες αλλά και τους ναούς. Συγκεκριμένα θέματα και μορφές της χριστιανικής πίστης ήταν σχετικά σπάνια, αλλά η παραπάνω εικονογραφία του "φυσικού κόσμου" είχε χρησιμοποιηθεί κατά περιόδους με χριστιανικό περιεχόμενο, προκειμένου να απεικονίσει το θαύμα της Δημιουργίας.
  Επίσης δημοφιλή ήταν τα ψηφιδωτά με τοπογραφικό περιεχόμενο: το ψηφιδωτό της έπαυλης Γιάκτο (Yaqto) στην Αντιόχεια (5ος αιώνας) δείχνει τους σφύζοντες από ζωή δρόμους της πόλης και του προαστίου της Δάφνης, ενώ σε ναό στη Μήδαβα (σημ. Madaba, Ιορδανία) κοσμεί το δάπεδο ψηφιδωτός χάρτης της Παλαιστίνης (6ος αιώνας). Η ειδωλολατρική εικονογραφία κοσμούσε τα σπίτια των πλουσίων, μαρτυρώντας ότι η κυρίαρχη τάξη έδειχνε προτίμηση στον αρχαίο πολιτισμό και ίσως ευνοούσε την ειδωλολατρία, ακόμη και σε πολύ προχωρημένη εποχή. Αφηγηματικές σκηνές, όπως η απαγωγή της Ευρώπης από το Δία, διονυσιακές γιορτές, γυναικείες αλληγορικές προτομές, θεότητες και προσωποιήσεις κοσμούσαν τους χώρους υποδοχής και τα υπνοδωμάτια. Συχνά, χάρη σ' αυτά τα ψηφιδωτά μπορεί να προσδιοριστεί η λειτουργία ενός δωματίου και η θέση των επίπλων.
  Σε πολυτελούς κατασκευής κτήρια τα ψηφιδωτά δάπεδα αντικαταστάθηκαν από μαρμάρινες πλάκες και μνημειώδη ψηφιδωτά κόσμησαν τοίχους και οροφές. Η θρησκευτική εικονογραφία έγινε πιο σύνθετη, με τυπικές απεικονίσεις αγίων και εκτεταμένους αφηγηματικούς κύκλους. Η αψίδα του ιερού ήταν το επίκεντρο της πρώιμης βυζαντινής εκκλησίας και τα θέματα που απεικονίζονταν σε αυτή τη συγκεκριμένη περίοδο περιλάμβαναν θεφάνειες, δηλαδή την Ανάληψη ή τη Μεταμόρφωση, και καθιερωμένα πορτρέτα αγίων προσώπων, όπως ο Χριστός σε Δόξα ή η Παναγία Βρεφοκρατούσα. Οι συνθέσεις της αψίδας του ιερού τόνιζαν εξάλλου το ρόλο της Παναγίας και του προστάτη αγίου ως μεσολαβητών για τη σωτηρία της ανθρωπότητας.
  Συχνά, από την εικονογραφία της αψίδας εξάγονται στοιχεία για τη θέση του ναού, το δωρητή ή τον προστάτη άγιο. Για παράδειγμα, στον Άγιο Βιτάλιο στη Ραβένα (526-545) παριστάνεται ο Χριστός ένθρονος στη σφαίρα και πλαισιωμένος από αγγέλους, τον άγιο Βιτάλιο και τον επίσκοπο Εκκλήσιο, ο οποίος προσφέρει ένα ομοίωμα του ναού. Εκατέρωθεν των παραθύρων της αψίδας του ιερού εικονίζονται ο Ιουστινιανός, η Θεοδώρα και ο επίσκοπος Μαξιμιανός να προσφέρουν δώρα στον πρόσφατα κτισμένο ναό. Η Μεταμόρφωση στην αψίδα του ιερού της Αγίας Αικατερίνης στο όρος Σινά (548-565) συνδυάζεται με απεικόνιση στο θριαμβευτικό τόξο του τοπικού αγίου, του προφήτη Μωυσή, ενώ τα προσωπογραφικά χαρακτηριστικά του δωρητή Ιουστινιανού μπορούν να αναγνωριστούν στο πορτρέτο του Δαβίδ.
  Στους ναούς του Αγίου Βιταλίου και της Αγίας Αικατερίνης εκπροσωπούνται δύο διαφορετικές τεχνοτροπικές τάσεις στην τέχνη του ψηφιδωτού κατά τον 6ο αιώνα. Στο πρώτο μνημείο συμπαγείς, νατουραλιστικές μορφές, τοποθετημένες σε ένα "πραγματικό" τοπίο, ακολουθούν κλασικά πρότυπα. Σε αντίθεση, η σύνθεση της Μεταμόρφωσης, με τις μεγάλες γωνιώδεις μορφές να αιωρούνται σε ένα ενιαίο χρυσό βάθος, είναι σχεδόν αφηρημένη και αποτελεί τη σύγχρονη προσέγγιση για την τέχνη του ψηφιδωτού στον 6ο αιώνα, εγκαινιάζοντας έτσι μία καινούρια τάση των καλλιτεχνικών κύκλων της Κωνσταντινούπολης.
  Τα λείψανα του χρυσού ψηφιδωτού διακόσμου της Αγίας Σοφίας είναι εξ ολοκλήρου ανεικονικά, πλούσια σε γεωμετρικά σχέδια και δημιουργούσαν την εντύπωση ματαξωτού υφάσματος που λαμπυρίζει. Ο Προκόπιος αναφέρει ότι ο ναός των Αγίων Σεργίου και Βάκχου κοσμούνταν εξ ολοκλήρου με χρυσό, ενώ η Ιουλιανή Ανικία λέγεται ότι επιχρύσωσε την οροφή του Αγίου Πολυεύκτου, προκειμένου η περιουσία της να μην πέσει στα χέρια του Ιουστινιανού, αφού ο αυτοκράτορας έκανε έκκληση για συνεισφορά στο αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο.