.
FHW Button

Ζωγραφική: 1204-1261

α όρια ανάμεσα στην τέχνη του 12ου και του 13ου αιώνα δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένα. Η κατάληψη της Βασιλεύουσας από τους σταυροφόρους στα 1204 έπαιξε σίγουρα καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξή της. Βασικό ερώτημα στη μελέτη της ζωγραφικής της περιόδου αυτής αποτελεί ο καθορισμός του κέντρου, από όπου πήγαζαν τα νέα ρεύματα και οι αισθητικές τάσεις της εποχής. Για την απάντηση του ερωτήματος αυτού σημαντικό εμπόδιο αποτελεί η έλλειψη μνημείων από την Κωνσταντινούπολη και από την αυτοκρατορία της Νίκαιας.

Είναι πάντως πιθανόν πως δεν υπήρξε ένα μόνο κέντρο, αλλά αντίθετα οι νέες συνθήκες επέτρεψαν την ανάπτυξη σημαντικής καλλιτεχνικής κίνησης σε περισσότερες περιοχές της αυτοκρατορίας. Η Θεσσαλονίκη, πόλη με μεγάλη καλλιτεχνική παράδοση, υπήρξε σίγουρα χώρος δημιουργίας και διακίνησης τεχνοτροπικών τάσεων. Τα ελάχιστα δείγματα τοιχογραφιών στη βασιλική
της Αχειροποίητου στη Θεσσαλονίκη (μετά το 1224) αποτελούν το πρώτο δείγμα της μνημειακής-πλαστικής τάσης, που συναντούμε αργότερα στις τοιχογραφίες της εκκλησίας της Ανάληψης στη μονή Mileseva της Σερβίας (1222-28), που ιδρύθηκε από το σέρβο κράλη Στέφανο Βλαδισλάο (1233-42). Συγγενικές τεχνοτροπικά είναι και οι τοιχογραφίες του τρίτου στρώματος της Επισκοπής της Ευρυτανίας, που βρίσκονται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας.

Η μνημειακή τάση, που χαρακτηρίζεται από σωματώδεις μορφές με χυτή πτυχολογία και εκφραστικά πρόσωπα, εξελίσσεται στις τοιχογραφίες της πρώτης φάσης του ναού των Αγίων Αποστόλων στο Pec της Σερβίας, που διακοσμήθηκε με χορηγία του αρχιεπισκόπου Αρσένιου (1233-63). Σημαντικό κέντρο πρέπει να υπήρξε και η Άρτα, η πρωτεύουσα του κράτους της Ηπείρου. Η σχετικά πρόσφατη αποκάλυψη εξαιρετικής ποιότητας τοιχογραφιών στο καθολικό της μονής Βλαχέρνας, το μαυσωλείο των Κομνηνοδουκάδων ηγεμόνων, ενισχύει την άποψη αυτή.

Παράλληλα με την προοδευτική πλαστική τεχνοτροπία παρατηρείται μία συντηρητική επιστροφή στις τεχνοτροπικές τάσεις της ύστερης κομνήνειας τέχνης. Συναντάται κυρίως σε επαρχιακά μνημεία στις λατινοκρατούμενες περιοχές, αν και δε λείπουν μνημεία υψηλής χορηγίας που ακολουθούν την ίδια τάση όπως για παράδειγμα ο ναός των Αγίων Νικολάου και Παντελεήμονα στη Bojana της Βουλγαρίας, ίδρυμα του σεβαστοκράτορα Καλογιάννη (1259).