Χειρόγραφα

κατό περίπου εικονογραφημένα χειρόγραφα σώζονται από την παλαιολόγεια περίοδο Έργα θρησκευτικού κυρίως περιεχομένου (ευαγγέλια, ψαλτήρια, ομιλίες) είναι τα κείμενα που συνήθως διακοσμούνται με μικρογραφίες. Δε λείπουν βέβαια και οι επιστημονικές πραγματείες όπως τα ιατρικά κείμενα του Ιπποκράτη, που αντιγράφηκαν και διακοσμήθηκαν για τον Αλέξιο Απόκαυκο, φίλο και ανώτερο κρατικό αξιωματούχο του Ανδρόνικου Γ' που απεικονίζεται πλούσια ντυμένος στην αρχή του χειρογράφου, το οποίο χρονολογείται περίπου μετά το 1331.
Αντίθετα, μοναδικά είναι δύο εικονογραφημένα χειρόγραφα ιστορικών κειμένων. Πρόκειται για το χειρόγραφο της Χρονογραφίας του Σκυλίτζη στη Μαδρίτη και τη βουλγαρική μετάφραση της Χρονογραφίας του Μανασσή. Στο πρώτο χειρόγραφο οι 574 μικρογραφίες, που εικονογραφούν την αφήγηση των γεγονότων από το 811 μέχρι το 1157, θεωρείται πως εκτελέστηκαν στη νότια Ιταλία στα τέλη του 13ου αιώνα με βάση παλαιότερο βυζαντινό χειρόγραφο της Χρονογραφίας. Αντίστοιχα, οι μικρογραφίες του βουλγαρικού χειρόγραφου, που έγινε ύστερα από παραγγελία του τσάρου Ιωάννη-Αλέξανδρου (1331-1371), εκπροσωπούν τεχνοτροπικά την τέχνη της εποχής τους, αλλά εικονογραφικά ακολουθούν κάποιο παλιότερο βυζαντινό πρότυπο. Τα χειρόγραφα αυτά αποτελούν σημαντική πηγή ιστορικών πληροφοριών, καθώς είναι γεμάτα γραφικές λεπτομέρειες από τη ζωή και τα ήθη της βυζαντινής κοινωνίας. Σημαντικές πληροφορίες παρέχουν επίσης τα πορτρέτα των κτητόρων, που συνοδεύουν συχνά τα παλαιολόγεια χειρόγραφα. Αντίθετα με την παλαιότερη πρακτική δεν εικονίζονται μόνο οι αυτοκράτορες, κτήτορες των βιβλίων, αλλά και τα μέλη της ανώτερης τάξης, που παραγγέλνουν βιβλία είτε για προσωπική χρήση είτε ως αφιερώματα σε ναούς. Οικογενειακά πορτρέτα επίσης εμφανίζονται στα χειρόγραφα και απεικονίζουν ζωντανά την ιδιαίτερη σημασία που έχει αποκτήσει ο θεσμός της οικογένειας για την αριστοκρατία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι κτητορικές παραστάσεις στο χειρόγραφο που περιέχει το τυπικό της μονής της "Βεβαίας Ελπίδος" στην Κωνσταντινούπολη. Το μοναστήρι ιδρύθηκε από τη Θεοδώρα Παλαιολογίνα, ανηψιά του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου, και στο παραπάνω χειρόγραφο απεικονίζονται δέκα ζευγάρια γνωστών μελών της αριστοκρατικής τάξης, που ανήκουν στην οικογένειά της.