Το 411/0 π.Χ. οι κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες από την αποτυχημένη εκστρατεία στη Σικελία (415-3 π.Χ.) προκάλεσαν έντονες πολιτικές συγκρούσεις στο εσωτερικό της Αθήνας, όπου -μολονότι το κύριο αίτημα ήταν να περιοριστούν οι δημαγωγικές δραστηριότητες- κατέληξαν σε ολιγαρχική μεταρρύθμιση του πολιτεύματος. Ο Αριστοτέλης παραδίδει ότι η πολιτειακή μετατροπή συνοδεύτηκε από την τρομοκράτηση των δημοκρατικών, την επιβολή μιας ομάδας ολιγαρχικών, την ουσιαστική άσκηση της εξουσίας από τη Βουλή των 400, τον περιορισμό της Εκκλησίας του δήμου σε 5000 πολίτες, οι οποίοι χρήμασι και σώμασι είχαν τη δυνατότητα να ωφελούν περισσότερο την πόλη, την επιλογή των αρχόντων όχι με κλήρωση, αλλά με εκλογή και την -με ελάχιστες εξαιρέσεις- κατάργηση της μισθοφοράς.

Το 404-3 π.Χ. μετά την ήττα της στον Πελοποννησιακό πόλεμο η Αθήνα, αναγκάστηκε να αφοπλιστεί και υποχρεώθηκε να υπακούει όσον αφορά τα στρατιωτικά της ζητήματα αποκλειστικά στη θέληση της Σπάρτης. Επιπλέον, η Εκκλησία του δήμου κάτω από αυτές τις συνθήκες και με την απειλή του σπαρτιάτη Λύσανδρου εξέλεξε τριάντα ανώτερους άρχοντες, γνωστούς ως Τριάκοντα τυράννους. Μετά την ανάληψη της εξουσίας τους προχώρησαν στη δικαστική δολοφονία των δημοκρατικών αρχηγών και στις προγραφές πολλών πολιτών, απέδωσαν στον Άρειο Πάγο τα δικαιώματα που είχε πριν από τις μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη (462/1 π.Χ.), κατάργησαν τα δικαστήρια των ενόρκων και παραχώρησαν στη Βουλή των 500 αρμοδιότητες ποινικού δικαστηρίου. Παράλληλα, κατάρτισαν έναν κατάλογο χιλίων έμπιστων πολιτών που εναλλάσσονταν στην εξουσία και επικροτούσαν τις αποφάσεις των τυράννων.

Μετά την πλήρη αποκατάσταση της δημοκρατίας το 403 π.Χ. και μέχρι την ανάμιξη των Μακεδόνων στα εσωτερικά της Αθήνας από τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., το αθηναϊκό πολίτευμα παρέμεινε στην ουσία του δημοκρατικό.