Τα σημαντικότερα όργανα του δημοκρατικού πολιτεύματος ήταν η Εκκλησία του δήμου, η Βουλή των 500, οι άρχοντες και οι δέκα στρατηγοί. Οι αρχές ήταν κληρωτές εκτός από τα στρατιωτικά και ορισμένα οικονομικά αξιώματα.

Ο Εφιάλτης το 462/1 π.Χ. αφαίρεσε από τον Άρειο Πάγο -που μέχρι τη στιγμή εκείνη ήταν ο κύριος ρυθμιστής του πολιτεύματος- τις πολιτικές και δικαστικές δικαιοδοσίες του, δηλαδή το δικαίωμα να εγείρει κατηγορία για προδοσία ή κατάχρηση (εισαγγελία), τη λεπτομερειακή εξέταση των υποψήφιων αρχόντων (δοκιμασία) και το λογιστικό έλεγχο των πράξεών τους (εύθυνα), τις οποίες έδωσε αρχικά στη Βουλή των 500 και αργότερα στην Εκκλησία του δήμου. Έτσι, ο Άρειος Πάγος λειτούργησε μέχρι το 404 π.Χ. μόνον ως δικαστήριο, εκδικάζοντας περιπτώσεις φόνου. Ωστόσο, τον 4ο αιώνα π.Χ., οι εξουσίες του αυξήθηκαν προοδευτικά, στην προσπάθεια των Αθηναίων να αναβιώσουν την πάτριο πολιτεία του Σόλωνα.

Από τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., όλοι οι νόμοι ψηφίζονταν από την Εκκλησία του δήμου, που καθόριζε την εξωτερική και εσωτερική πολιτική της Αθήνας, ασκούσε την κυριαρχία της άμεσα στο αθηναϊκό κράτος -μέσα από τους νόμους που αυτή ψήφιζε και μέσα από τα δικαστήρια- και είχε τον πολιτικό έλεγχο των αρχόντων που εκτελούσαν τις αποφάσεις της.

Η Βουλή των 500 ήταν ένα αντιπροσωπευτικό σώμα συγκροτημένο, όχι με βάση τις πολιτικές παρατάξεις (όπως οι σύγχρονες δημοκρατίες), αλλά λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική κατανομή της κατοικίας των πολιτών. Συμμετείχε έμμεσα στο νομοθετικό έργο ως επιτροπή, η οποία εξέταζε προσεκτικά τις υποθέσεις που έφταναν στην Εκκλησία του δήμου, και τις αξιολογούσε, προτού αυτή συνέλθει ως εκλογικό σώμα.

Η εκτελεστική εξουσία κατανεμόταν ανάμεσα στους άρχοντες, συνήθως κληρωτούς που ελέγχονταν από τη Βουλή και λογοδοτούσαν στην ίδια ή στην Εκκλησία του δήμου, ενώ σε περίπτωση ποινικής τους ευθύνης δικάζονταν από την Ηλιαία.



| εισαγωγή | πολιτική εξέλιξη της κλασικής Αθήνας | Αθηναϊκό πολίτευμα | πρόσωπα | Κλασική Εποχή

Σημείωση: Επιλέγοντας τις εικόνες μπορείτε να δείτε αυτές σε μεγέθυνση, καθώς και τις επεξηγήσεις τους.
Οι υπογραμμισμένες παραπομπές (links) οδηγούν σε σχετικά με αυτές κείμενα, ενώ οι μη υπογραμμισμένες αποτελούν επεξηγηματικό γλωσσάρι.