|
Η τέχνη των ολυμπιακών μεταλλίων και διπλωμάτων
Στις 4 Οκτωβρίου 1999, στην Αθήνα, η ΔΟΕ ανακοίνωσε το αποτέλεσμα του διαγωνισμού για το σχεδιασμό των μεταλλίων των εικοστών έβδομων Ολυμπιακών Αγώνων (Σίδνεϊ 2000). Μεταξύ των 19 καλλιτεχνών που συμμετείχαν, νικητής αναδείχτηκε ο πολωνικής καταγωγής Wozciech Pietranik, ο οποίος ζούσε στην Αυστραλία από το 1985 και είχε προσκληθεί να συμμετάσχει στο διαγωνισμό από την οργανωτική επιτροπή των Αγώνων του 2000. Ο Pietranik ακολουθούσε σε γενικές γραμμές τους κανόνες που είχαν επικρατήσει στο σχεδιασμό των ολυμπιακών μεταλλίων μετά το 1928, σύμφωνα με τους οποίους θα έπρεπε να εικονίζονται μεταξύ άλλων η Νίκη (αρχαία ελληνική θεότητα) και ένα αρχαίο στάδιο.
Αρχικά, ο Pietranik είχε επιλέξει να παρουσιάζει τη Νίκη να επισκέπτεται την Όπερα του Σίδνεϊ, ένα κτήριο που αποτελεί σύμβολο της πόλης. Ωστόσο, μετά από παρέμβαση της ΔΟΕ το κτήριο της Όπερας αντικαταστάθηκε από ένα αρχαίο στάδιο. Ο Pietranik, ακολουθώντας ένα "λάθος" που υπήρχε στο μετάλλιο του 1928, το οποίο τότε δεν είχε γίνει αντιληπτό, επέλεξε ένα ρωμαϊκό στάδιο, και μάλιστα το περίφημο Κολοσσαίο της Ρώμης. Επρόκειτο όμως για ένα στάδιο που καμιά σχέση δεν είχε με τον αθλητισμό έτσι όπως αναδείχτηκε στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αρχαιότητας, καθώς οι εκδηλώσεις που φιλοξενούνταν στο Κολοσσαίο είχαν έναν τελείως διαφορετικό χαρακτήρα. Αν και το λάθος έγινε αντιληπτό και αποτέλεσε σημείο έντονης δημόσιας κριτικής, ιδίως από την πλευρά της πολυάριθμης κοινότητας των ελληνικής καταγωγής Αυστραλών πολιτών, τελικά αποφασίστηκε ότι δεν υπήρχε χρόνος για να γίνει αλλαγή στο σχεδιασμό του μεταλλίου.
Στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες το βραβείο των νικητών ήταν ένα κλαδί από δέντρο ελιάς, ο κότινος. Κατά την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων αποφασίστηκε η απονομή μεταλλίων και διπλωμάτων στους νικητές, ακολουθώντας τις πρακτικές που είχαν υιοθετηθεί για τις αθλητικές αναμετρήσεις κατά το 19ο αιώνα. Έτσι, η ΔΟΕ και η οργανωτική επιτροπή των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων ανέθεσαν σε ορισμένους σημαντικούς καλλιτέχνες το σχεδιασμό μεταλλίων και διπλωμάτων. Να σημειωθεί ότι στους Αγώνες του 1896 βραβεύτηκαν μόνο οι δύο πρώτοι νικητές κάθε αγωνίσματος, ενώ δεν υπήρχε χρυσό μετάλλιο. Την εποχή εκείνη το ασήμι θεωρούνταν πολυτιμότερο μέταλλο από το χρυσό, και στον πρώτο νικητή απονεμήθηκε αργυρό μετάλλιο, ενώ στο δεύτερο χάλκινο. Η πρακτική αυτή άλλαξε το 1904, και έκτοτε μετάλλια λαμβάνουν οι τρεις πρώτοι νικητές: χρυσό, ασημένιο και χάλκινο αντίστοιχα.
Όσον αφορά τη θεματική των μεταλλίων, στις πρώτες διοργανώσεις κυριαρχούσαν τα αρχαιοελληνικά θέματα, δίχως να υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος κανόνας που έπρεπε να ακολουθηθεί. Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1920, και συγκεκριμένα από το 1928, δημιουργείται κανόνας που ορίζει ότι στη μία όψη των μεταλλίων κυριαρχούν θέματα από την ελληνική Αρχαιότητα (και ανάμεσα σε αυτά η θεά Νίκη), ένα αρχαίο στάδιο (το σύμβολο των Ολυμπιακών Αγώνων), η αρίθμηση της συγκεκριμένης ολυμπιακής διοργάνωσης και το όνομα της διοργανώτριας πόλης. Ταυτόχρονα παρέχεται η ελευθερία στους διοργανωτές και τον καλλιτέχνη να προσθέσουν ορισμένα δικά τους στοιχεία, εικόνες ή σύμβολα. Αντίθετα, στην άλλη όψη του μεταλλίου δεν υπάρχει κανένας θεματικός περιορισμός.
Για τους Αγώνες του 1896, λοιπόν, ο σχεδιασμός του μεταλλίου
των νικητών ανατέθηκε σε έναν από τους σπουδαιότερους χαράκτες
μεταλλίων του 19ου αιώνα, το Γάλλο Jules Clement Chaplain.
Ως καλλιτέχνης είχε καταξιωθεί από τις αρχές της δεκαετίας
του 1880, όταν αναγορεύτηκε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Καλών
Τεχνών. Εκτός από το μετάλλιο του Chaplain, η οργανωτική επιτροπή
αποφάσισε τη δημιουργία αναμνηστικού διπλώματος, ο σχεδιασμός
του οποίου ανατέθηκε -κατόπιν άρνησης του Γάλλου ζωγράφου
Puvis de Chavannes- σε έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες
ζωγράφους, το Νικόλαο Γύζη. Το αναμνηστικό μετάλλιο, τέλος,
σχεδιάστηκε από τον επίσης Έλληνα ζωγράφο Νικηφόρο Λύτρα.
Και οι δύο ζωγράφοι, στο β' μισό του 19ου αιώνα, σπούδασαν
ζωγραφική στην Ακαδημία του Μονάχου, εργάστηκαν στο Μόναχο,
στο Παρίσι και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και συγκαταλέγονται
στους θεμελιωτές της νεοελληνικής ζωγραφικής.
Η πρακτική των διπλωμάτων ακολουθήθηκε σε όλες τις ολυμπιακές διοργανώσεις μετά το 1908 και υιοθετήθηκε επίσημα από τη ΔΟΕ στους Αγώνες του 1924 (Παρίσι). Από τους Αγώνες του 1948 (Λονδίνο) αναμνηστικά διπλώματα απονέμονται όχι μόνο στους τρεις νικητές κάθε αγωνίσματος, αλλά και σε εκείνους που κατατάχθηκαν στην τέταρτη, την πέμπτη και την έκτη θέση. Από τους Αγώνες του 1984 (Λος ΄Aντζελες) μάλιστα αναμνηστικά διπλώματα απονέμονται και στον έβδομο και τον όγδοο αθλητή της τελικής κατάταξης. Από την εποχή του πρώτου διπλώματος, που δημιούργησε ο Νικόλαος Γύζης για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, και έως σήμερα οι διαφορές στην αισθητική και τη θεματολογία των μεταλλίων είναι σημαντική. Στις πρώτες διοργανώσεις τα θέματα που κυριαρχούσαν ήταν αυτά που συνέδεαν τους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες με την ελληνική Αρχαιότητα. Έτσι, έως και τους Αγώνες του 1932, κυριαρχούσαν στα διπλώματα τα αρχαιοελληνικά θέματα, και ιδίως η θεά Νίκη.
Ιδιαίτερα σημαντική στη θεματική ανανέωση των ολυμπιακών διπλωμάτων υπήρξε η δημιουργία του Γερμανού καλλιτέχνη Ernst Bohn, ο οποίος σχεδίασε το δίπλωμα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 (Βερολίνο). Στο δίπλωμα αυτό, αντί των αρχαιοελληνικών παραστάσεων, επιλέχτηκε η παρουσίαση θεμάτων που αναδείκνυαν τα ιδιαίτερα στοιχεία της συγκεκριμένης διοργάνωσης: η ολυμπιακή καμπάνα (ένα από τα σύμβολα αυτών των Αγώνων) και η Πύλη του Βρανδεμβούργου (το κατεξοχήν σύμβολο της πόλης του Βερολίνου). Έκτοτε, η κάθε οργανωτική επιτροπή υιοθετεί την πρακτική ανάδειξης των συμβόλων της πόλης και των εκάστοτε Ολυμπιακών Αγώνων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του διπλώματος που σχεδίασε ο Φιλανδός Rolf Christiansen για τους Αγώνες του 1952 (Ελσίνκι), στο οποίο εικονίζεται μια πανοραμική άποψη της διοργανώτριας πόλης με εμφανή τον πύργο του ολυμπιακού σταδίου, αλλά και ο περίφημος δρομέας μεγάλων αποστάσεων Paavo Nurmi.
Τέλος, σημαντική τομή στην ιστορία των ολυμπιακών αναμνηστικών διπλωμάτων αποτέλεσε και το δίπλωμα των Ολυμπιακών Αγώνων του 1968 (Μεξικό). Τότε επιλέχτηκε για πρώτη φορά η αισθητική και θεματική ενότητα των βραβείων και των εμβλημάτων των συγκεκριμένων Αγώνων, επιλογή που επηρέασε στο σχεδιασμό τους τα μετάλλια (στη μια όψη), τις αφίσες και τα διπλώματα. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα ότι σε αυτούς τους Αγώνες τα παραπάνω δεν υπήρξαν έργο μεμονωμένων καλλιτεχνών, όπως συνέβαινε έως τότε, αλλά μιας ομάδας δημιουργών που ανέλαβαν συνολικά την "εμφάνιση" των Αγώνων.
|
