Η πρωιμότερη κεραμική της Κρήτης τοποθετείται στη Νεολιθική εποχή γύρω στο 6000 π.Χ. Τα κεραμικά ευρήματα αυτής της περιόδου, τα οποία εντυπωσιάζουν με την άρτια τεχνική τους, προέρχονται από οικισμούς αλλά και από σπήλαια που χρησιμοποιούνταν ως κατοικίες. Μία γενική παρατήρηση είναι ότι η νεολιθική κεραμική της Κρήτης παρέμεινε ανεπηρέαστη από τις ταυτόχρονες εξελίξεις της Στερεάς Ελλάδας.

Τα νεολιθικά αγγεία ήταν χειροποίητα και ψημένα σε χαμηλή θερμοκρασία. Ο χονδροειδής πηλός είχε προσμίξεις άμμου και χαλικιών που βοηθούσαν στο να ψηθούν τα αγγεία χωρίς να σπάσουν. Η επιφάνειά τους ήταν σκουρόχρωμη και στιλβωμένη με επιμέλεια. Πολύ συχνά εμφανίζεται εγχάραξη της επιφάνειας των αγγείων με ευθύγραμμα διακοσμητικά θέματα ή στίξεις αλλά και διακοσμητικά ανάγλυφα κουμπιά. Η ποικιλία των σχημάτων της πρώιμης και της μέσης νεολιθικής κεραμικής είναι αρκετά πλούσια και επιτρέπει την αναγνώριση τριών εξελικτικών σταδίων. Τα κυριότερα απο τα σχήματα είναι τα ευρύστομα κύπελλα, μία ποικιλία από κύπελλα με στενό στόμιο και οι λεκάνες.

Τα αγγεία της Ύστερης ή Τελικής Νεολιθικής εποχής, όπως μας είναι γνωστά από την Κνωσό, τον Κατσαμπά και το σπήλαιο της Τράπεζας, προαναγγέλλουν με τα σχήματα και τη διακόσμησή τους την εξέλιξη της κεραμικής τεχνολογίας στην εποχή του Χαλκού. Στο τελικό νεολιθικό στρώμα της Φαιστού αλλά και σε μία σειρά από άλλες θέσεις, όπως η Λεβήνα, το Παλαίκαστρο, η Πάρτιρα και τα σπήλαια Ειλειθύιας, Τράπεζας και Πλατυβόλας παρατηρείται μια νέα τάση στην κεραμική. Τα νέα στοιχεία αυτής της περιόδου είναι η συχνότερη χρήση κλειστών σχημάτων και η εμφάνιση των πρόχων, των δίωτων αγγείων και των μικρών πίθων. Οι παλαιές τεχνικές διακόσμησης συνεχίζονται αλλά τώρα υπερισχύει η λεγόμενη γραμμική στίλβωση, ενώ εμφανίζονται αγγεία που φέρουν κερατοειδείς αποφύσεις.

Κατά τη μετάβαση προς την εποχή του Χαλκού τα κεραμικά είδη περνούν από τη στενή σφαίρα της οικιακής κατασκευής στη μαζικότερη εργαστηριακή παραγωγή. Παράλληλα παρατηρείται ραγδαία τεχνολογική πρόοδος και πληθαίνει η κατασκευή κεραμικών σκευών συγκεκριμένης χρήσης. Ορισμένες εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή της κεραμικής, που είχαν παρατηρηθεί από την Τελική Νεολιθική περίοδο, εντείνονται περισσότερο και προέρχονται κυρίως από το χώρο των Κυκλάδων, της Μικράς Ασίας και του βορειοανατολικού Αιγαίου. Αυτές οι επιδράσεις αφορούν ωστόσο στα γενικότερα χαρακτηριστικά και τις τάσεις αυτής της εποχής. Ο πλούτος αυτός των εξωτερικών επιδράσεων σε συνδυασμό με την αισθητή αύξηση του αριθμού των οικισμών της Πρωτομινωικής περιόδου οδηγεί στην υπόθεση της μερικής εποίκισης της Κρήτης κατά τη μετάβαση στην εποχή του Χαλκού.