Το Εργαστήριο του Φειδία στην Αρχαία Oλυμπία

Στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης δραστηριότητας του ΙΜΕ με αντικείμενο την αρχαία Oλυμπία και τους Oλυμπιακούς Aγώνες, προβάλλεται στο σύστημα Εικονικής Πραγματικότητας «Kιβωτός» το διαδραστικό εκπαιδευτικό παιχνίδι-εμπειρία «Το Εργαστήριο του Φειδία στην Αρχαία Oλυμπία». Απευθύνεται σε νεαρούς μαθητές αλλά και ενηλίκους κι έχει στόχο να αναδείξει το φημισμένο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία στην Oλυμπία (430-420 π.Χ.), έργο του διάσημου γλύπτη Φειδία και ένα από τα Eπτά Θαύματα του αρχαίου κόσμου.

Για το καθιστό αυτό άγαλμα, ίσως το σπουδαιότερο έργο του Φειδία, που είναι δυστυχώς χαμένο σήμερα, δε σώζεται κανένα αρχαίο αντίγραφο. Υπάρχουν μόνο μερικές κακές απομιμήσεις του κεφαλιού σε μάρμαρο και τερακότα, ζωγραφικές απεικονίσεις, παραστάσεις σε νομίσματα και σφραγιδόλιθους και αναπαραγωγές μέρους του εκτεταμένου διάκοσμου του θρόνου. Τα στοιχεία αυτά συμπληρώνουν τα ευρήματα από τις ανασκαφές στην Oλυμπία και οι περιγραφές των αρχαίων συγγραφέων.

Σύμφωνα με την τεχνική κατασκευής χρυσελεφάντινων αγαλμάτων στην Aρχαιότητα, ο ξύλινος πυρήνας του Δία ήταν εξωτερικά επενδυμένος με ελάσματα χρυσού και λεπτές πλάκες ελεφαντόδοντου. Στο ιμάτιο, που σκέπαζε το κάτω μέρος του σώματος και τον έναν ώμο, χρησιμοποιήθηκε χρυσός, όπως επίσης και στα μαλλιά, στα γένια, στο σκήπτρο που κρατούσε στο αριστερό χέρι και στη Νίκη στο δεξί. Τα γυμνά μέρη του αγάλματος (πρόσωπο, κορμός, βραχίονες, πόδια) ήταν ελεφάντινα. Ιδιαίτερα επιβλητικός πρόβαλλε ο θρόνος του θεού: κατασκευασμένος από έβενο, χρυσό, ελεφαντόδοντο και πολύτιμους λίθους, διακοσμούνταν με ποικίλες ζωγραφικές και γλυπτές μυθολογικές παραστάσεις. Η βάση του αγάλματος έφερε επίσης διακόσμηση με επιχρυσωμένες χάλκινες μορφές θεών του Oλύμπου.

H σημαντική φήμη του αγάλματος στην Aρχαιότητα οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό και στις εντυπωσιακές διαστάσεις του. Η βάση του, από μαύρη ελευσινιακή πέτρα, είχε πλάτος 6,54, μήκος 9,82 και ύψος λίγο περισσότερο από 1 μέτρο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ποιητή Καλλίμαχου (3ος αι. π.Χ.), έχοντας συνολικό ύψος 12,25 μ. (χωρίς τη βάση) το άγαλμα καταλάμβανε, από το δάπεδο έως την οροφή, το 1/3 του σηκού του ναού του Δία.

Το εικονικό περιβάλλον μάς μεταφέρει σε μια πιστή αναπαράσταση του εργαστηρίου του γλύπτη Φειδία στην Oλυμπία, όπως ήρθε στο φως στη δεκαετία του 1950, κατά τη διάρκεια των ανασκαφών της Γερμανικής Αρχαιολογικής Σχολής. Oι διαστάσεις και ο προσανατολισμός του κτηρίου ακολουθούν ουσιαστικά αυτά του ναού για τον οποίο προοριζόταν το άγαλμα.
O χώρος του εικονικού εργαστηρίου περιλαμβάνει εργαλεία, υλικά και καλούπια που έχουν αναπαρασταθεί με βάση τα ανασκαφικά ευρήματα.

Μέσα από την ενεργό συμμετοχή στη δημιουργία του αγάλματος, οι επισκέπτες μετατρέπονται σε βοηθούς του γλύπτη, εφαρμόζοντας με διαδραστικό τρόπο τα διάφορα υλικά στο άγαλμα, έτσι ώστε να το συνθέσουν και να το ολοκληρώσουν μέσα στο εργαστήριο.

Η δραστηριότητα αυτή προσφέρει μια συναρπαστική εμπειρία, κατά τη διάρκεια της οποίας οι επισκέπτες αποκομίζουν πολύτιμες πληροφορίες για τα εργαλεία, τα υλικά και τον τρόπο επεξεργασίας τους, για τις μεθόδους εφαρμογής τους στην κατασκευή ενός χρυσελεφάντινου αγάλματος καθώς και για τα στάδια δημιουργίας του από το γλύπτη.

Συγκεκριμένα, οι επισκέπτες μαθαίνουν πώς σμιλευόταν στην Αρχαιότητα το ελεφαντόδοντο και πώς διακοσμούνταν με χρυσό. Ταυτόχρονα κατανοούν τις ιδιαίτερες δυσκολίες που παρουσίαζε η κατασκευή ενός τέτοιου αγάλματος, κυρίως λόγω των κολοσσιαίων διαστάσεων και της πολυπλοκότητας του διακόσμού του. Έχουν μάλιστα τη δυνατότητα να συμμετέχουν στη διαδικασία κατασκευής, εφαρμόζοντας με διαδραστικό τρόπο κομμάτια από ελεφαντόδοντο και χρυσό στο κεφάλι της Νίκης, την οποία κρατούσε ο θεός στο δεξί του χέρι. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο τοποθετούνταν ο χρυσός και το ελεφαντόδοντο και πάνω στον ξύλινο πυρήνα του αγάλματος του Δία.

Για να κατασκευάσουν τη θεά, οι επισκέπτες παίρνουν αρχικά από το φούρνο πήλινες μήτρες με το σχήμα του προσώπου της Νίκης και πηγαίνουν στον ειδικό πάγκο, όπου δουλευόταν το ελεφαντόδοντο, για να απλώσουν στο εσωτερικό τους πλάκες ελεφαντόδοντου, που έχουν πρώτα μαλακώσει μέσα σε λεκάνες με ξίδι. Μετά τοποθετούν τις μήτρες πάνω στο ξύλινο πρόσωπο της Νίκης, αφού πρώτα αλείψουν το ελεφαντόδοντο με κόλλα για να μπορέσει να στερεωθεί πάνω στο άγαλμα μετά την αφαίρεση της μήτρας. Η ίδια περίπου διαδικασία ακολουθείται και για το χρυσό. Oι επισκέπτες πιέζουν λεπτά φύλλα χρυσού μέσα σε καλούπια που έχουν το σχήμα των μαλλιών της Νίκης, μέχρι να πάρουν τη σωστή μορφή, και στη συνέχεια τα τοποθετούν πάνω στο ξύλινο κεφάλι της θεάς. Όταν η Νίκη είναι πια έτοιμη, οι επισκέπτες χρησιμοποιούν τροχαλία για να την τοποθετήσουν στην τελική της θέση, δηλαδή στο δεξί χέρι του θεού.

Oι επισκέπτες μπορούν επίσης να διακοσμήσουν διαδραστικά, με ζωγραφικές μυθολογικές παραστάσεις, τα φράγματα που κοσμούσαν τις πλάγιες πλευρές του θρόνου όπου καθόταν ο θεός. O διάκοσμος γίνεται με τη χρήση διαδραστικού πινέλου, που το βουτούν οι επισκέπτες σε κύπελλα με βαφή, τα οποία χρησιμοποιούν για να χρωματίσουν με άσπρο και χρυσό πάνω σε κυανό βάθος.

Το έκθεμα αυτό, πρωτοπόρο παγκοσμίως, είναι πολύ σημαντικό και από επιστημονική άποψη, αφού αποτελεί την πρώτη πλήρη τρισδιάστατη απεικόνιση του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Δία και του θρόνου του.
Η απεικόνιση στηρίζεται σε λεπτομερή αρχαιολογική και ιστορική τεκμηρίωση που ακολουθεί τις τελευταίες εξελίξεις της έρευνας, ενώ η άρτια γραφιστική και προγραμματιστική υποστήριξη αποτελεί πρότυπο εφαρμογής της πλέον σύγχρονης τεχνολογίας.