top

Οργάνωση του χώρου και πρόσληψη των αποστάσεων


Πώς οργανώνεται ο χώρος στο νεολιθικό Αιγαίο; Σίγουρα όχι ομοιόμορφα.

Παρ’ όλη την αβεβαιότητα που εμπνέει ένα τέτοιο τολμηρό ερώτημα, μπορούμε να προσδιορίσουμε τις βασικές παραμέτρους μιας τέτοιας οργάνωσης στη Θεσσαλία, όπως γίνεται ιδιαίτερα αισθητή από τις αρχές της Νεότερης Νεολιθικής:

  • απουσία μιας ενιαίας πολιτειακής αρχής με ενοποιημένα εδαφικά στηρίγματα,

  • κατακερματισμός σε οικιστικές μονάδες-νοικοκυριά,

  • οριοθέτηση του εσωτερικού και εξωτερικού κοινοτικού χώρου (τάφροι, περίβολοι), συνέχεια στο χώρο εγκατάστασης με πιθανές συμβολικές προεκτάσεις όσον αφορά τη συνέχεια της ταυτότητας των κατοίκων (μαγούλες-γήλοφοι με στρώματα συνεχούς κατοίκησης),

  • τέλος, τοπικά και υπερτοπικά πολιτισμικά δίκτυα (σχέσεις με νότιο Αιγαίο και Βαλκάνια).

Αν και αγνοούμε παντελώς το περιεχόμενο αυτών των πρακτικών, αλλά και τις διακυμάνσεις τους στο χρόνο (ας μην ξεχνάμε μόνο η Τελική Νεολιθική είναι μία περίοδος μεγαλύτερη των 1000 χρόνων), τολμούμε να πούμε ότι η πρόσληψη των φυσικών αποστάσεων σε σχέση με την απόκτηση από τη νεολιθική συνείδηση μεσολαβείται από την κοινωνική απόσταση, όχι από τις πηγές τους, αλλά από εκείνους τους οικισμούς ή σημεία του χώρου που διαμεσολαβούν για την απόκτησή τους. Σε ένα τέτοιο σύστημα σκέψης, η απόσταση γίνεται αντιληπτή πάντα σε σχέση με "ένα ασυνεχές στο χώρο, αλλά συνεχές στη συνείδηση, επικοινωνιακό δίκτυο, οι αρθρώσεις του οποίου ορίζονται κάθε φορά από παραμέτρους όπως η κοινή ταυτότητα (σε σχέση με οικογενειακούς ή γλωσσικούς δεσμούς) και η αποτύπωσή της στο χώρο (στοιχεία φυσικού χώρου, όπως επικοινωνιακοί δρόμοι, περάσματα της θάλασσας και της ξηράς με συμβολικές προεκτάσεις, ή περιοδικά εθιμικά δρώμενα, π.χ. τελετουργίες, εορτές με εμπορικές ανταλλαγές που μετατρέπονται σε σταθερά σημεία αναφοράς στο χώρο).

Με άλλα λόγια, οι παράμετροι που προσδιορίζουν την επιλογή του τρόπου εισαγωγής ή ακόμα και την ποσότητα ενός υλικού σε έναν οικισμό δεν είναι το κόστος, οριζόμενο ως η χιλιομετρική απόσταση από την πηγή του, αλλά η κοινωνική απόσταση από τις ομάδες εκείνες και τα σημεία του χώρου μέσα από τα οποία διοχετεύεται το υλικό (π.χ. δρόμοι επικοινωνίας που ορίζονται από το γεωμορφολογικό ανάγλυφο και την τοπογραφία) καθώς και ο τρόπος παραγωγής του (σε ειδικευμένη ή ανειδίκευτη βάση). Οι ίδιοι παράμετροι που επιτρέπουν τη δυνατότητα συμμετοχής προσδιορίζουν και τα όρια του αποκλεισμού θέσεων ή ομάδων από το δίκτυο.

Σε ένα τέτοιο σύστημα, η επικοινωνία συγκροτείται όχι σε σχέση με ένα τοπικό ή υπερτοπικό κέντρο αναφοράς (π.χ. τη Μήλο ή τις Κυκλάδες συνολικά) αλλά με πολλαπλά κέντρα αναφοράς που χαρακτηρίζονται από ασυνέχεια στο χώρο και στο χρόνο (π.χ. πολυκεντρικά δίκτυα). Κυρίαρχο στοιχείο του πολυκεντρικού δικτύου αναδεικνύεται η διαμεσολάβηση. Η πολυκεντρική πρόσληψη του χώρου που προτείνουμε για το νεολιθικό Αιγαίο προσδίδει νέες διαστάσεις στα συστήματα επικοινωνίας, τη διαχρονικότητά τους και την ασυνέχειά τους στο χώρο. Οι διαστάσεις αυτές πιέζουν για μια πιο συνολική και προσεκτική διαπραγμάτευση του θέματος της ανταλλαγής στο Αιγαίο.