top
.

Η Μεσολιθική Eποχή: Ένας κόσμος που αλλάζει

Ποτέ άλλοτε στην ιστορία του αιγαιακού χώρου το περιβάλλον δεν υπέστη τόσο δραματικές αλλαγές όσο στο διάστημα 15/13.000-10.000 χρόνια πριν από σήμερα (π.σ.), από τα τέλη δηλαδή της τελευταίας Παγετώδους (Late Glacial, 13.000-10.000 π.σ., ανώτερη Πλειστόκαινος) μέχρι και την έναρξη της τελευταίας Μεσοπαγετώδους, που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα (10.000 π.σ. και εξής, Ολόκαινος): κλιματολογικές μεταβολές, ριζικές αλλαγές στην ακτογραμμή και τη στάθμη της θάλασσας, εμφάνιση νέων ειδών πανίδας και χλωρίδας. Μέσα από τη ριζική αναδιαμόρφωση του αιγαιακού τοπίου που συντελέστηκε το διάστημα αυτό αναδύθηκε το Αιγαίο όπως το γνωρίζουμε σήμερα, διαμελισμένο και κατατμημένο σε εκατοντάδες μικρόκοσμους, το Αιγαίο των πολλών θαλασσών και των εκατοντάδων νησίδων που μεσολαβούν ανάμεσά τους.

Ποια ήταν όμως η φυσιογνωμία του αιγαιακού χώρου στις χιλιετίες 15/13.000 χρόνια πριν από σήμερα και με ποιο τρόπο οι οικολογικές ανακατατάξεις που ακολούθησαν άλλαξαν ριζικά την οργάνωση του χώρου από τις πληθυσμιακές ομάδες που κινούνταν μέσα σ’ αυτόν; Σήμερα τα ερωτήματα αυτά συνιστούν πρωταρχικά ζητήματα προς διερεύνηση, δεδομένης της καθοριστικής συμβολής του γεωγραφικού χώρου και των μεταβολών του στη διαμόρφωση νέων τρόπων οργάνωσης του κοινωνικού χώρου.

Στο Αιγαίο οι αλλαγές αυτές συνίσταντο σε αύξηση της θερμοκρασίας, σταδιακή άνοδο της στάθμης της θάλασσας, διάσπαση του ενιαίου ηπειρωτικού χώρου σε μικρότερες γεωγραφικές και οικολογικές ζώνες καθώς και σε απώλεια των μεγάλων πεδιάδων που συνέδεαν τις δυτικές και τις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής χώρας με την Ιταλική χερσόνησο και τη σημερινή Μικρά Ασία αντίστοιχα.

Οι μεγάλες αυτές ανακατατάξεις του τοπίου σηματοδότησαν σταδιακά μια σειρά από μεταβολές στον τρόπο οργάνωσης του ομαδικού βίου.

  • Από θηρευτική-τροφοσυλλεκτική (Παλαιολιθική εποχή) η οικονομία μεταβλήθηκε σε τροφοσυλλεκτική-αλιευτική (Μεσολιθική εποχή, 10.000-7000 π.Χ.), με έμφαση αφενός μεν στην εκμετάλλευση μικρότερων οικολογικών ζωνών και αφετέρου στην εξερεύνηση του θαλάσσιου αιγαιακού χώρου. Οι νέες αυτές οικονομικές προσαρμογές συντελέσθηκαν από μικρές πληθυσμιακές ομάδες, που, αν και σε ένα μεγάλο βαθμό παρέμειναν νομαδικές, ανέπτυξαν πιο σταθερούς δεσμούς με τους τόπους εκμετάλλευσης, αφού κατοίκησαν πολλούς από αυτούς για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα απ’ ό,τι οι προκάτοχοί τους οι κυνηγοί.

  • Σε ένα δεύτερο στάδιο, οι αλλαγές αυτές προετοίμασαν την εγκαθίδρυση της παραγωγικής οικονομίας (Νεολιθική εποχή ~6500 π.Χ.), με την εμφάνιση των πρώτων μόνιμων γεωργοκτηνοτροφικών οικισμών στα πιο εύφορα εδάφη της ηπειρωτικής χώρας.

Έτσι, στις μεγάλης κλίμακας αλλαγές του τοπίου, οι ανθρώπινες ομάδες απάντησαν με σταδιακές μεταβολές στην κοινωνική και οικονομική τους οργάνωση. Παράλληλα, διαμόρφωσαν μία νέα αντίληψη του κοινωνικού χώρου ως κατακερματισμένου σε μικρότερα σημεία αναφοράς, προσαρμόζοντας έτσι τη συμπεριφορά τους στη δυναμική του νέου γεωγραφικού χώρου που δημιουργήθηκε από τη διάσπαση μεγαλύτερων τμημάτων ξηράς σε μικρότερες χερσαίες και θαλάσσιες ενότητες.

Ποια ήταν τέλος η σχέση αυτών των ανθρώπινων ομάδων της Μεσολιθικής με τις προηγούμενες γενεές κυνηγών και τις επόμενες γενεές γεωργών που ακολούθησαν; Υπήρχε κάποια γενεαλογικού τύπου συνέχεια μεταξύ τους ή πρόκειται για τρεις διαφορετικές απαντήσεις από πλευράς ανθρώπινων ομάδων στα νέα περιβαλλοντικά δεδομένα που δημιουργούνταν κάθε φορά; Η συνεξέταση των ανασκαφικών και περιβαλλοντικών δεδομένων που αφορούν στον αιγαιακό χώρο δεν παρέχει μέχρι τώρα ενδείξεις που να βεβαιώνουν γενεαλογική συνέχεια στο χώρο και το χρόνο. Τα συμπεράσματα αυτά στρέφουν τη σύγχρονη έρευνα προς νέες κατευθύνσεις που αφορούν στην πιθανότητα μετακινήσεων και εγκατάστασης νέων πληθυσμιακών ομάδων στην περιοχή του Αιγαίου κατά την εποχή των μεγάλων ανακατατάξεων.