Ο ενθουσιασμός και η έξαρση που επικράτησαν αμέσως μετά την απελευθέρωση (φθινόπωρο 1944) σηματοδότησαν ραγδαίες μεταβολές στο χώρο της διανόησης αλλά και στο ευρύτερο πνευματικό περιβάλλον. Η αντίληψη για την τέχνη που έτεινε να διαπλαστεί στη δεκαετία του '30 και που διατηρήθηκε στην Κατοχή αναδιαμορφώθηκε ριζικά. Η υποκειμενικότητα και ο ατομισμός που επικρατούσαν σε διάφορα πεδία, όπως της λογοτεχνίας, έδωσαν τη θέση τους στην εξύμνηση της συλλογικότητας, του "λαού", του "έθνους" κ.ά.

Στο χώρο του θεάτρου και των εικαστικών τεχνών, το μετεπελευθερωτικό ενθουσιασμό διαδέχτηκε η απογοήτευση για την κλιμάκωση της εμφύλιας σύγκρουσης. Ο πολιτικός διχασμός σφράγισε αμετάκλητα και το σύνολο σχεδόν του πνευματικού κόσμου· πολλοί γνώρισαν την εξορία ή την προσφυγιά. Δίπλα στη γενιά του '30, που μεταμορφώθηκε κυριολεκτικά ως προς τη θεματική αλλά και τις προσεγγίσεις που υιοθέτησε (πατριωτισμός, λαϊκότροπο συχνά ύφος από τους Θ. Πετσάλη, Τ. Αθανασιάδη κ.ά.), παρουσιάζονται και νέα πρόσωπα (Μ. Κρανάκη, Α. Λυμπεράκη, Σ. Πατατζής, Ρ. Αποστολίδης κ.ά.). Στα τέλη της δεκαετίας, με τον εμφύλιο να πολώνει ολοκληρωτικά τη χώρα, ένα σημαντικό μέρος της λογοτεχνίας προσέγγισε τα όρια της ιδεολογικής προπαγάνδας.