Στις αρχές του αιώνα το ζήτημα της δημοτικής γλώσσας συνδέθηκε με την εκπαίδευση, με αποτέλεσμα τη συσπείρωση των μέχρι τότε σκόρπιων δημοτικιστών σε οργανώσεις-ομάδες πολιτικής πίεσης,

προκειμένου να καταστεί δυνατή η καθιέρωση της δημοτικής στην εκπαίδευση και τελικά στην κοινωνία και την πολιτική.
Ο χώρος των δημοτικιστών συγκέντρωνε ανθρώπους διαφορετικών απόψεων, οι οποίοι έβλεπαν τη δημοτική ως όργανο για περισσότερα ρεύματα κοινωνικών ιδεών. Οι συντηρητικοί την ταυτίζουν με την παράδοση, οι φιλελεύθεροι με τη γλώσσα του λαού, οι σοσιαλιστές με τους αγώνες της εργατικής τάξης.
Στην περίοδο 1910-1920 υπερίσχυσε η φιλελεύθερη τάση και προσεταιρίστηκε και τους σοσιαλιστές δημοτικιστές. Η περιφρούρηση της καθαρεύουσας από το Σύνταγμα του 1911 απογοήτευσε τους σοσιαλιστές που είχαν την τάση να απομακρυνθούν. Μετά το 1915 και την παραίτηση του Βενιζέλου, υιοθετείται μια μεταρρυθμιστική πρακτική από μέρους των σοσιαλιστών. Συνειδητοποιείται η αναγκαιότητα ελιγμών και ο Βενιζέλος αναγνωρίζεται ως η μόνη διεξόδος. Συσπειρώνονται εκ νέου γύρω του κάθε μεταρρυθμιστικό και ριζοσπαστικό στοιχείο. Στα χρόνια 1917-20 γίνεται κυρίαρχος στα εκπαιδευτικά και πολιτισμικά πράγματα ο βενιζελικός δημοτικισμός.

Σε μεγάλο βαθμό γύρω από το κίνημα του δημοτικισμού διακινούνται ιδέες, αντιλήψεις που έρχονται από την Ευρώπη και διαμορφώνουν πνευματικές συνειδήσεις και ιδεολογικές αναζητήσεις ή ανοίγουν νέους δρόμους στη νεοελληνική τέχνη.