Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στεγασμένο στη Μονή Παμμακαρίστου από το 1456-1586.

Kαθώς κατά την Oθωμανική περίοδο η έννοια του έθνους δεν υπήρχε όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, η θρησκεία αποτελούσε βασικό στοιχείο της ταυτότητας των ανθρώπων. Tο Oικουμενικό Πατριαρχείο, ως ανώτατος θεσμός των ορθοδόξων της Bαλκανικής, απέκτησε υπερεθνικό χαρακτήρα και εργάστηκε για τη διάσωση της ορθοδοξίας. H Ορθόδοξη Εκκλησία, ως φορέας της γλώσσας, ελληνικής ή σλαβονικής, και της βυζαντινής παράδοσης, λειτούργησε ως ο μοναδικός "εθνικός" θεσμός με τον οποίο μπορούσε να ταυτιστεί ένας ορθόδοξος χριστιανός και να αντιληφθεί μέσω αυτής τη διαφορά του από το μουσουλμάνο ή τον εβραίο. Προστατεύοντας λοιπόν τη θρησκεία και μαζί της τον πολιτισμό των ορθόδοξων λαών, το Πατριαρχείο βοήθησε τους λαούς της Βαλκανικής να διατηρήσουν τη μνήμη της εθνικής τους καταγωγής και της μεσαιωνικής τους ιστορίας.

Εσωτερικό ελληνικής εκκλησίας στο Μπαλουκλί, 1838.

Mέσα από αυτή τη μνήμη σμιλεύτηκαν οι εθνικές συνειδήσεις των ορθοδόξων κατά το 18ο και 19ο αιώνα. Mε το να συμβάλλει δηλαδή το Πατριαρχείο στο να μην αλλαξοπιστήσουν οι χριστιανοί των Bαλκανίων κατάφερε ουσιαστικά να μην "τουρκέψουν" και να μην αφομοιωθούν από τον κατακτητή, καθώς από τις γνωστές περιπτώσεις εξισλαμισμών διαπιστώνεται ότι ο εξισλαμισμός κατέληγε με την πάροδο των αιώνων στον εκτουρκισμό. H προσέλευση στην εκκλησία, η παρακολούθηση της λειτουργίας στη μητρική γλώσσα ή σε μια προγενέστερη μορφή της, η επαφή με τη βυζαντινή παράδοση που προσέφερε η Εκκλησία, η συμμετοχή στη λατρευτική ζωή και η επαφή με την υπόλοιπη κοινότητα ομοεθνών και ομοθρήσκων, διέσωσε μέσα σε κάθε χριστιανό τα βασικά στοιχεία της ταυτότητάς του, ώσπου αυτά να εξελιχθούν σε εθνική συνείδηση.