Δύο μοναδικά στο είδος τους χειρόγραφα του 14ου αιώνα
προερχόμενα από την Τραπεζούντα αποτελούν τεκμήρια των
καλλιτεχνικών και των πνευματικών αναζητήσεων στην πόλη
αυτή. Πρόκειται για το Τυπικόν του Αγίου Ευγενίου και
για το Ωροσκόπιον Τραπεζούντος, που αποδίδεται στον
Ανδρέα Λιβαδηνό.
Το Τυπικόν του Αγίου Ευγενίου αποτελεί μοναδικό δείγμα
τόσο για την ποιότητα της τέχνης, όσο και για την ιδιαίτερη
εικονογράφησή του. Το χειρόγραφο απόκειται σήμερα στη
βιβλιοθήκη της Μονής Bατοπεδίου του Aγίου Όρους και
χρονολογείται στο 1364. Από την αφιέρωση στον κολοφώνα
γνωρίζουμε ότι γράφτηκε και εικονογραφήθηκε στο βιβλιογραφικό
εργαστήριο της Μονής του Aγίου Eυγενίου στην Τραπεζούντα.
Πρόκειται για ένα τυπικό μοναστηριού, που ορίζει εκτός
των άλλων την εκκλησιαστική τελετουργία για ολόκληρο
το έτος, ξεκινώντας από το μήνα Σεπτέμβριο. Kαθεμιά
από τις ενότητες του χειρογράφου εικονογραφείται με
μια μικρογραφία που παριστάνει την προσωπογραφία του
εκάστοτε μήνα μαζί με το αντίστοιχο ζώδιο. Aυτή η κοσμικού
τύπου εικονογράφηση δεν έχει προηγούμενο παράδειγμα
ούτε βρήκε μιμητές σε συναφή κείμενα. Εξαιρετικά ενδιαφέρον
είναι μάλιστα το γεγονός ότι το χειρόγραφο θεωρείται
πως αντλεί τα πρότυπά του από μικρογραφίες αρχαίων πραγματειών
για την αστρονομία που θα βρίσκονταν στις βιβλιοθήκες
της Τραπεζούντας. Πράγματι, τέτοια κείμενα πρέπει να
υπήρχαν αρκετά στην πόλη. Ενισχυτική είναι η μαρτυρία
ότι όταν ο Γρηγόριος Xιονιάδης έφυγε από την Τραπεζούντα
πήρε μαζί του αρκετά παρόμοιου περιεχομένου χειρόγραφα,
ενώ φαίνεται πως με δική του πρωτοβουλία εκπονήθηκαν
μεταφράσεις περσικών αστρονομικών έργων που βρίσκονταν
στην Τραπεζούντα.
Ιδιάζουσα περίπτωση αποτελεί και το δεύτερο χειρόγραφο,
το Ωροσκόπιον Τραπεζούντος, το οποίο απόκειται στη βιβλιοθήκη
του Μονάχου. Το κείμενο χρονολογείται στο 1336 και αποδίδεται
από κάποιους μελετητές στον Aνδρέα Λιβαδηνό. Πρόκειται
για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον έργο, στο οποίο βρίσκει
κανείς προφητείες και παραδόσεις αλλά και σημαντικές
πληροφορίες για την κοινωνική ζωή της Τραπεζούντας,
τους μοναχούς, τον κλήρο, τους άρχοντες, τους εμπόρους,
τους επαγγελματίες. Θεωρείται ότι αποτελεί έναν ενδιάμεσο
κρίκο ανάμεσα στα αστρολογικά βιβλία που παραδόθηκαν
στους Βυζαντινούς από τους Αρχαίους χρόνους και δέχθηκαν
τις επιδράσεις της Aνατολής και στους σημερινούς καζαμίες!
|