Η ίδρυση της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών έχει συνδεθεί εσφαλμένα με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204. Θεωρείται δηλαδή ότι ανήκει σε ένα από εκείνα τα κράτη που συγκροτήθηκαν στις αρχές του 13ου αιώνα, με στόχο να προετοιμάσουν και να επιχειρήσουν την ανακατάληψη της βυζαντινής πρωτεύουσας. Ωστόσο, η ιστορία της περιοχής αλλά και τα ίδια τα γεγονότα που οδήγησαν στην ίδρυση αυτής της μικρασιατικής αυτοκρατορίας αποκαλύπτουν ότι οι ρίζες του κράτους της Τραπεζούντας είναι βαθύτερες και ο ρόλος του πολύπλευρος.
Ο γεωγραφικός χώρος στον οποίο ιδρύθηκε η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ήταν πάντοτε απομακρυσμένος από το βυζαντινό κέντρο. Σε διάφορες εποχές ο ντόπιος πληθυσμός είχε εκδηλώσει την επιθυμία του να αποσπαστεί από την κεντρική εξουσία. Μόνο κατά το 12ο αιώνα, όταν στον κωνσταντινουπολίτικο θρόνο ανέβηκαν οι Κομνηνοί, οι σχέσεις με την πρωτεύουσα έγιναν στενότερες, ώσπου στα τέλη περίπου του ίδιου αιώνα βίαια γεγονότα συγκλόνισαν τη βυζαντινή αυτοκρατορική αυλή: ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός εκθρονίστηκε και θανατώθηκε, οπότε τα δύο εγγόνια του, Αλέξιος και Δαβίδ, βρήκαν καταφύγιο κοντά στη θεία τους, τη Γεωργιανή βασίλισσα Θάμαρ. Όταν λοιπόν οι εγγονοί του τελευταίου Κομνηνού κατόρθωσαν να καταλάβουν την περιοχή της Τραπεζούντας το 1204 ίδρυσαν ανεξάρτητο κράτος. Στη δυναστεία τους έδωσαν, όχι τυχαία, την επωνυμία "Μεγάλοι Κομνηνοί"· ήταν ακριβώς η παράδοση των Κομνηνών της Κωνσταντινούπολης που ήθελαν να συνεχίσουν.
Την ίδια χρονιά, αλλά λίγο αργότερα, η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Λατίνων και στη Μικρά Ασία οι Λασκαρίδες ίδρυσαν το κράτος της Νίκαιας. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας προϋπήρχε δηλαδή σε σχέση με την άλωση της Πόλης, ως απόρροια -όπως φάνηκε- μιας άλλης, παράλληλης ιστορικής εξέλιξης. Με την πάροδο του χρόνου οι Μεγάλοι Κομνηνοί, αν και συνεχιστές της βυζαντινής παράδοσης, παραιτήθηκαν από τη διεκδίκηση του κωνσταντινουπολίτικου θρόνου. Και ενώ η Νίκαια επωμίστηκε μόνη το ρόλο του συνεχιστή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Τραπεζούντα μετατράπηκε σε ένα αυτόνομο μικρασιατικό κράτος του ποντιακού ελληνισμού και, ανεξάρτητα από την Κωνσταντινούπολη, συνέχισε την πορεία της μέσα στο χρόνο. Στη διάρκεια της ύπαρξης του νέου κράτους όμως δεν αρνήθηκε την αποδοχή και αφομοίωση ποικίλων πολιτιστικών στοιχείων: Γεωργιανοί, Τουρκομάνοι, Λαζοί, αλλά και άλλοι λαοί ή πληθυσμιακές ομάδες που σε διάφορες εποχές ήρθαν σε επαφή με την Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών άφησαν με κάποιο τρόπο τα ίχνη τους στην οργάνωσή του αλλά και στην καθημερινή ζωή.