"[...] επί θάλασσαν εις Τραπεζούντα, πόλιν ελληνίδα, οικουμένην εν τω Ευξείνω Πόντω, Σινωπέων αποικία [...]"
Η πόλη ιδρύθηκε ως αποικία της Σινώπης τον 7ο αιώνα π.X. Oι Σινωπείς άποικοι την ονόμασαν "Tραπεζούντα", εξαιτίας των τραπεζοειδών λόφων που υπήρχαν στην περιοχή ή, κατά μια άλλη άποψη, εξαιτίας του τραπεζοειδούς σχήματος που της έδωσαν οι ίδιοι.
H επιλογή της θέσης αντικατοπτρίζει την πρόθεση των Σινωπέων για τη δημιουργία ενός ασφαλούς εμπορικού σταθμού και δικαιώνεται εκ των υστέρων από την ιστορία της πόλης.
Οι πληροφορίες σχετικά με την Τραπεζούντα των Αρχαϊκών και των Κλασικών χρόνων είναι ελάχιστες, καθώς οι πηγές σιωπούν. Η μοναδική αναφορά απαντά στην Κύρου Ανάβασι του Ξενοφώντα. Μετά από μακρά πορεία οι 10.000 Έλληνες μισθοφόροι που πολέμησαν στο πλευρό του Κύρου φτάνουν "[...] επί θάλασσαν εις Τραπεζούντα, πόλιν ελληνίδα, οικουμένην εν τω Ευξείνω Πόντω, Σινωπέων αποικία [...]".
Παρά την έλλειψη πηγών μπορούμε να υποθέσουμε ότι η Τραπεζούντα γνώρισε κάποια οικονομική ανάπτυξη μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, δεδομένου ότι είχε τη δυνατότητα να κόβει δικά της νομίσματα, ήδη από τον 4ο αι. π.Χ.
Στα χρόνια της ρωμαϊκής κυριαρχίας, η Τραπεζούντα εντάσσεται στο πλαίσιο του imperium romanum ως ελεύθερη πόλη και γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη. Ο περίφημος Λατίνος γεωγράφος Πομπώνι Μέλα τη χαρακτηρίζει "urbis maximus illustris", πόλη μεγίστη, ένδοξη. Η πόλη αναδεικνύεται σε σημαντικό οικονομικό κέντρο της Μικράς Ασίας, γεγονός που οφείλεται στη σύνδεσή της με τους μεγάλους εμπορικούς δρόμους της εποχής.
Αξιοσημείωτο γεγονός κατά την περίοδο αυτή αποτελεί η επίσκεψη του αυτοκράτορα Aδριανού το 129 μ.Χ. Ο Αδριανός ανακαινίζει ιερά δημόσια κτήρια και τις εγκαταστάσεις του λιμανιού, πιθανότατα το μετέπειτα λεγόμενο "αυτοκρατορικό λιμάνι". Δε σώζονται πλέον αρχαιολογικά τεκμήρια των ευεργεσιών του Ρωμαίου αυτοκράτορα. Πληροφορούμαστε ωστόσο σχετικά από επιστολή του στρατιωτικού επιθεωρητή του Πόντου Φλαβίου Aρριανού (131-132 μ.X.) και από τη χαμένη σήμερα επιγραφή, που όμως σωζόταν μέχρι τον προηγούμενο αιώνα στο ναό της Xρυσοκεφάλου.