Αποικία της Σινώπης από τον 7ο αι. π.Χ., σταυροδρόμι εμπορικών χερσαίων και θαλάσσιων δρόμων, ορμητήριο των βυζαντινών στρατευμάτων, κέντρο διοικητικής περιφέρειας, πυρήνας αυτονομιστικών κινημάτων, πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας, η πόλη της Τραπεζούντας, "εν τη εώα πασών αρίστη" (η καλύτερη της Ανατολής), διαγράφει μια αδιάκοπη και επίπονη ιστορική πορεία. "Θεόσωστη και θεοσυντήρητη", αν και συχνά στη δίνη σφοδρών πολεμικών συγκρούσεων, η Τραπεζούντα γεννά αγίους, μάρτυρες, θρυλικούς ήρωες, ένδοξους αυτοκράτορες, σοφούς λογίους. Η καίρια γεωγραφική της θέση την αναδεικνύει σε σπουδαίο οικονομικό και εμπορικό κέντρο· συνακόλουθη είναι η οικιστική και η πολιτιστική ανάπτυξη. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα στρωματογραφούν την ιστορία της· τα τείχη μαρτυρούν την εξωτερική απειλή, ο πολεοδομικός ιστός την εσωτερική οργάνωση, ενώ τα μνημεία της Τραπεζούντας, έργα υψηλής αισθητικής και προϊόντα γόνιμης συνομιλίας διαφορετικών καλλιτεχνικών παραδόσεων, δικαιολογούν τον τίτλο "η καλλίστη των πόλεων", που της δόθηκε ήδη τον 11ο αιώνα από τον πατριάρχη Ιωάννη Η΄ Ξιφιλίνο.
Στη συνέχεια, επιχειρούμε μια σύντομη παρουσίαση της πόλης της Τραπεζούντας από τα Βυζαντινά χρόνια μέχρι την παράδοσή της στους Οθωμανούς Τούρκους το 1461. Βασικούς άξονες περιήγησης αποτελούν ο χώρος, ο ρόλος δηλαδή του φυσικού και η συγκρότηση του δομημένου περιβάλλοντος, και ο χρόνος, η πορεία της πόλης στη δεδομένη χρονική περίοδο. Γενικά θέματα, όπως η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, η κοινωνία και ο πολιτισμός αποτελούν εξίσου σημαντικούς θεματικούς άξονες που αναδεικνύουν πτυχές της ιστορίας της πόλης. Τέλος, η σύντομη παρουσίαση αντιπροσωπευτικών μνημείων προσπαθεί να διερευνήσει τις κοινωνικές συνιστώσες που διαμόρφωσαν την τέχνη της Τραπεζούντας και να καταδείξει ότι τα μνημεία της πόλης αποτελούν ζωντανούς μάρτυρες της ιστορίας της.